Teren
Powiat zawierciański został powołany rozporządzeniem Rady Ministrów 1 stycznia 1927 roku. Po wyłączeniu z powiatu będzińskiego w województwie kieleckim gmin: Mierzęcice, Siewierz, Poraj, Koziegłowy, Koziegłówki, Włodowice, Kromołów, Żarki, Myszków, Rokitno Szlacheckie, Poręba, Mrzygłód, Pińczyce, Rudnik Wielki, Choroń, oraz miasta Zawiercie.
1 grudnia 1933 r. wyłączono z gminy wiejskiej Niegowa wieś Góry Gorzkowskie, którą przyłączono do gminy Potok Złoty, w powiecie częstochowskim.
Podczas okupacji hitlerowskiej obszar powiatu włączono do III Rzeszy, oprócz gmin Niegowa i Żarki, które znalazły się w Generalnym Gubernatorstwie (dystrykt radomski, powiat radomszczański); ponadto gminy Kromołów i Włodowice przecięła granica (części przypadłe GG włączono do gminy Kroczyce, dystrykt krakowski, powiat miechowski).
W Podokręgu Zagłębie
W połowie listopada 1939r. Dowódca Główny Słuzby Zwycięstwu Polsce wyznaczył ppłk Henryka Kowalówkę „Skawa" – „Oset na Komendanta Podokręgu Zagłębie SZP. W zasięgu jego działania miał się znaleźć także Powiat Zawiercie.
Teren działania podokręgu miał zostać wydzielony z Okręgu Krakowskiego Organizacji Orła Białego w samodzielną strukturę związaną współpracą zarówno z Komendą Okręgu Kieleckiego SZP (z tytułu zaplecza i przynależności do woj. kieleckiego), jak i Komendą Okręgu Krakowskiego SZP (z tytułu dotychczasowych powiązań z Krakowem i zależności operacyjnej).
Obwód Zawiercie SZP-ZWZ
Obwód Służby Zwycięstwu Polski w Zawierciu powstał jesienią 1939 roku. Na jego czele stanął sierż. Teodor Stosik „Barcz”, który zorganizował pluton w sile 30 ludzi.
Zimą 1939 / 1940 roku funkcję komendanta Obwodu Zawiercie objął kpt. Józef Słaboszowski „Toruń”. Teodor Stosik objął funkcję komendanta placówki Zawiercie.
W niedługim czasie powstał sztab Obwodu, w składzie:
Komendant Obwodu: kpt. Józef Słaboszowski „Toruń”,
Adiutant Komendanta Obwodu: Teofil Sieradzki od wiosny 1940r.
-szef sztabu i zastępca komendanta Obwodu
- dr Marian Błaszczyk (lekarz weterynarii) do sierpnia 1940r. (aresztowany)
-por. Kurkowski.
-szefem oddziału organizacyjnego: Zygmunt Majewski, a od wiosny 1940r. Stanisław Czapla,
-sprawy gospodarcze: Józef Ciszewski, a od wiosny 1940r. Marian Koczerba.
W skład sztabu Obwodu weszli ponadto: Józef Krasucki i Aleksander Kryszczuk.
Kapelanem Obwodu był wikary z Myszkowa ks. Józef Jaworski.
Redakcja konspiracyjnej gazetki „Płomień” – Wacław Chrzanowski (dyrektor Liceum Handlowego) aresztowany we wrześniu 1940r.
Organizacja sieci łączności przedstawiała się następująco:
kancelaria sztabu – Weronika Rymarzowa (ul. Szymańskiego 7)
skrzynki łączności:
– Konstancja Brzozowska (ulica Nowofabryczna 7), aresztowana we wrześniu 1940r.,
-Urszula Leszczyńska (ulica Szymańskiego 8), aresztowana we wrześniu 1940r.,
Łączniczki:
– Henryka Czaplowa, aresztowana we wrześniu 1940r.,
- Krystyna Sieradzka,
- Jadwiga Brzozowska,
- nasłuch radiowy (w Myszkowie) – Roman Grycner i Feliks Słowikowski
W krótkim czasie udało się zorganizować sieć terenową z następującymi placówkami:
1. Zawiercie – miasto
Dowódca sierż. Teodor Stosik „Barcz” (aresztowany w połowie czerwca 1940r.)
Zastępca dowódcy Józef Mazurek,
Siły placówki zorganizowane były w batalion konspiracyjny w składzie trzech kompanii (dowódcą jednej z kompanii był Zygmunt Wacowski)
2. Zawiercie – okolica (Ogrodzieniec, Kromołów, Włodowice, Siewierz) – d-ca Jan Pakuła, we wszystkich miejscowościach istniały niewielkie grupy konspiracyjne
3. Myszków – d-ca Budziński, zorganizowane oddziały fabryczne, z których największa istniała w fabryce celulozy, gdzie dowódcą był Nawara
4. Koziegłowy – d-ca Zbigniew Praus (kierownik szkoły)
5. Łazy
Niezależnie od struktur terenowych, w bezpośredniej dyspozycji komendanta Obwodu były:
- kompania harcerska Henryka Kozakiewicza z Zawiercia.
- trzy grupy kolejowe liczące ok. 15 ludzi, które z czasem rozrosły się do 51-osobowego plutonu. Dowodził nim Leon Mańko ps. „Konrad”.
Na uzbrojenie Obwodu składało się kilka rkm, kilkadziesiąt kb i kilkanaście pistoletów. Jego liczebność szacuje się na około 500 osób.
Wywiad i dywersja.
Na początku 1940 r. w Podokręgu Zagłębie przystąpiono do organizowania własnej sieci wywiadowczo – dywersyjnej. Powstała ona także w Obwodzie Zawiercie.
Na początku 1940 r. w Podokręgu Zagłębie przystąpiono do organizowania własnej sieci wywiadowczo – dywersyjnej.
Jednocześnie, w kwietniu –maju, zgodnie z odgórnymi poleceniami zaczęto tworzyć specjalne struktury przeznaczone do dywersji pod nazwą Związek Odwetu. Szef Związku Odwetu Podokręgu Zagłębie, ppor. Wacław Stacherski „Nowina, na dowódcę struktur dywersyjnych w Obwodzie Zawiercie wyznaczył por. Jana Bartoneza „Szary”. Już w czerwcu 1940 roku z placówki Zawiercie wyłączona została część plutonu Stanisława Laskowskiego i oddana do dyspozycji ówczesnemu komendantowi Związku Odwetu w Podokręgu Zagłębie – ppor. Wacławowi Stacherskiemu.
Doszło do sytuacji gdy dwie struktury miały zajmować się tym samym zadaniem. W celu unormowania tego odcinka walki, na polecenie Komendanta Podokręgu Zagłębie, zlikwidowano struktury wywiadowczo-dywersyjne. Na jej miejsce powołano strukturę wywiadu podlegającą Komendantowi Podokręgu. Na jej szefa powołano por. Jana Bartoneza „Szary”. Doszło też do zmian na stanowisku szafa wywiadu Obwodu Zawiercie. Początkowo dowodził nim: Stanisław Laskowski „Koga”, a następnie Henryk Stępień.
Związek Odwetu posiadał w Zawierciu dobrze funkcjonującą komórkę legalizacyjną, którą prowadziła Jadwiga Najmoniczówna ps. „Jadzia” i z której usług korzystały także inne obwody, a nawet sztab Podokręgu Zagłębie.
Wyłączenie z Okręgu Kielce
W połowie 1940r. Podokręg Zagłębie został wyłączony z Okręgu Kielce i podporządkowano go bezpośrednio Komendantowi Obszaru Południowego AK w Krakowie. Szacuje się, że liczebność Obwodu Zawiercie wynosiła w tym okresie ok. 500 żołnierzy.
Nad dalszymi losami omawianego terenu zaciążył fakt, że od lata 1940r. Gestapo coraz celniej uderzało struktury konspiracyjne Okręgu Śląsk. 17 grudnia przez okręg przetoczyła się kolejna fala aresztowań w czasie których pojmano 460 konspiratorów w tym kilka osób z kierownictw różnych szczebli.
Sytuacja ta wymusiła podjęcie kolejnych działań. Na przełomie 1940/41 zlikwidowano całkowicie Podokręg Zagłębie i włączono go do Okręgu Śląsk, gdzie utworzono z niego Inspektorat Sosnowiec. Sam Komendant Podokręgu otrzymał zadanie odbudowania struktur Okręgu Śląsk. Przy wykonywaniu zadania oparł się na sztabie podokręgu, ale to już temat na inną opowieść.
Z całą pewnością możemy przyjąć, że od połowy 1940r. Podokręg Zagłębiowski nie wchodzi już w skład Okręgu Kielce ZWZ.
Źródła
Opracowując powyższy tekst korzystaliśmy z następujących źródeł:
Parzyński W.: „Zrąb” generał Henryk Kowalówka,
Starczewski M.: Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim,
Walter-Janke Z.: W Armii Krajowej na Śląsku.
Strony internetowe:
http://www.historycy.org/index.php?showtopic=55490&st=51