Wojskowa Służba Ochrony Powstania
Postawione przed strukturą cele sprawiały, że było to niejako „przedłużenie” zasięgu działań konspiracyjnych oddziałów wojskowych. Stąd inicjatorem powołania służby, był Delegat Rządu na Kraj Cyryl Ratajski „Wartski”. Oddziały miały m.in. wcielić organizowane oddziały wojskowe Stronnictwa Ludowego, krypt. „Trójkąt” oraz Polskiej Partii Socjalistycznej, krypt. „Koło”. Według tej koncepcji oddziały Stronnictwa Ludowego miały tworzyć „Straż Ochrony Wiejskiej”, zaś PPS organizować oddziały na terenie miast i ośrodków robotniczych. Pierwsze dyskusje nad statutem Służby przeprowadzono na jesieni 1940.
Z punktu widzenia Okręgu Kielce rozmowy na szczeblu ogólnokrajowym skazane były od początku na niepowodzenie. Oto bowiem w tym samym czasie (jesień 1940r.) roku ludowcy z kielecczyzny podjęli decyzję, aby tworzyć własną bojówkę partyjną. Rozpoczął się proces odchodzenia działaczy Stronnictwa Ludowego z szeregów ZWZ. W grudniu 1940 roku kierownictwo ludowców zdecydowało o eksperymentalnym powołaniu struktur Straży Chłopskiej w powiatach: Opatów, Sandomierz, Jędrzejów, Pińczów i Włoszczowa.
Rozmowy toczyły się dalej jakby ludowcy oczekiwali co mogą dla siebie osiągnąć. Ostatecznie dopiero wiosną 1941r. przedstawiciele Stronnictwa Ludowego sprzeciwili się koncepcji udziału w strukturach.
Ostatecznie 15 lipca 1941r. (według innej wersji 29 września 1941), generał Stefan Rowecki „Grot” Komendant Główny ZWZ powołał strukturę pod nazwą „Służba Ochrony Powstania”. Członkowie SOP przygotowywali się do wystąpienia po odejściu Niemców. Do ich zadań należało: opanowanie, a następnie ochrona obiektów wojskowych, budynków instytucji użyteczności publicznej, zakładów przemysłowych, urządzeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, zorganizowanie obrony przeciwpożarowej, przeciwgazowej i przeciwlotniczej. Z czasem zadania te rozszerzono na zwalczanie dywersji i partyzantki wroga oraz na dozór jeńców. Oddziały SOP miały być rekrutowane z roczników starszych (1903-1891). Tak więc kierowano do niej szeregowców liczących ponad 35 lat, podoficerów - 40 lat i oficerów - 50 lat oraz nieprzeszkolonych wojskowo, a także kobiety. SOP miała stanowić drugi rzut konspiracyjnego wojska i przewidywana była do akcji wyłącznie na terenie macierzystego obwodu.
Na szczeblu ogólnokrajowym SOP początkowo podlegała Oddziałowi I Organizacyjnemu Komendy Głównej ZWZ. Zapewne taka sama podległość miała miejsce w Okręgu Kielce. Choć w meldunku nr 109 z 31 stycznia 1942 gen. Rowecki podawał: „Kielecki Okręg – wyznaczono inspektora okręgu i inspektorów obwodowych.” Z tego samego meldunku dowiadujemy się, że na terenie okręgu trwa klasyfikacja obiektów i obsadzanie dowódców.
Na początku 1943 r. nazwę SOP zmieniono na Wojskową Służbę Ochrony Powstania. Na pion składały się wyspecjalizowane służby pomocnicze, m.in. straż pożarna, służby budowlane, służba jeniecka. Jednocześnie na szczeblu ogólnokrajowym WSOP została Oddziałowi IV Kwatermistrzowskiemu Komendy Głównej AK.
Inaczej rzecz miała się w Okręgu Kielce gdzie WSOP została wydzielona w samodzielny referat podlegający bezpośrednio Szefowi Sztabu Komendy Okręgu. Referat WSOP otrzymał kryptonim „Wsparcie”. Na czele referatu stał kpt. Franciszek Blicharski "Krzem" (być może kierował już strukturą wcześniej).
W meldunku organizacyjnym Dowódcy Armii Krajowej za okres od 1 września 1942 do 1 marca 1943 tak określono stan organizacji WSOP na terenie Okręgu Kielce: „… dokonano ostatecznego przydziału obiektów przeznaczonych do ochrony i rozpoczęto szkolenie oddziałów do oczekujących ich zadań…”.
Można przyjąć, że wraz z początkiem 1943r. zakończono organizacyjną fazę tworzenia II rzutu AK w okręgu. Potwierdza to meldunek Komendanta Głównego AK za okres od 1 marca 1943r. do 31 sierpnia 1943r. Wskazano w nim , że przeprowadzono realizację wytycznych i zadań ujętych w instrukcji WSOP. Stan organizacyjny struktury w Okręgu Kielce opisany został w następujący sposób: „… organizowanie oddziałów WSOP ukończone. Ilość oddziałów w znacznej części pokrywa zapotrzebowanie wynikające z przydzielonych zadań. Plutony uzupełnione do pełnych stanów…”.
Meldunek odbiega od prawdy w przypadku kilku obwodów gdzie nie zakończono kwestii podporządkowania konspiracyjnemu wojsku partyjnej bojówki Stronnictwa Ludowego. Temat ten opisywany jest dokładnie w części dotyczącej obwodów.
W 1944r. w podległości WSOP zaszły kolejne zmiany. Samodzielny dotąd referat został organizacyjnie podporządkowany Oddziałowi I Organizacyjnemu Komendy Okręgu. Z chwilą rozpoczęcia ostatnich przygotowań do akcji „Burza” wzrosła także rola i znaczenie WSOP. Odzwierciedleniem tego stanu było ponowne podniesienie rangi struktury i utworzenie z niej Oddziału VIII Komendy Okręgu. Oddział otrzymał kryptonim: Kro – kodyl Zo/Kro.
Struktura nie wypełniła swoich zadań, bowiem powstanie powszechne nie wybuchło i nie dane jej było podjąć odpowiednich działań choć… Pewne fragmenty realizacji zadań WSOP wystąpiły jednak w Obwodzie Opatów. W sierpniu 1944r. m.in. gdy czołgi sowieckie podchodziły pod Ostrowiec Świętokrzyski huta została na kilka dni opuszczona przez niemiecką obsadę. Oddział WSOP w sile około 80 żołnierzy pod dowództwem dyrektora finansowego Zakładu stanowił w tym czasie jego ochronę. Żołnierze w biało-czerwonych opaskach ubezpieczali zakład.
Wraz z wygaszaniem akcji „Burza” i odejściu od koncepcji powstania powszechnego utrzymywanie struktury WSOP było zbędne. W wykazie struktury Komendy Okręgu od 15 listopada 1944r. WSOP nie jest już wykazywana. Jednocześnie (od 1 listopada 1944r.) dotychczasowy Inspektor Okręgowy WSOP mjr. Franciszek Blicharski „Krzem” był już szefem sztabu Oddziału I Organizacyjnego Komendy Okręgu Kielce.
Tak więc historia WSOP w okręgu kończy się w październiku 1944r. Na czele struktury jako Inspektor Okręgowy stał prawdopodobnie przez cały czas istnienia SOP-WSOP kpt./mjr Franciszek Blicharski „Krzem”. Niestety nic nie wiemy o jego współpracownikach na szczeblu Komendy Okręgu. Niewiele lepiej jest w przypadku struktur obwodowych, ale o tym przeczytać można w części poświęconej obwodom.
Źródła:
Borzobochaty W.: Jodła.