Pałac Stanisław Marian
Pseudonimy: „Marian”, „Wiktor”, „Monitor”, „Mariański”
Stopień wojskowy: ppor./por/kpt.
Zgrupowania Partyzanckie Jana Piwnika „Ponury”
Oddział Partyzancki 2 ppLeg. AK
I batalion 2 ppLeg. AK
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 16 kwietnia 1913 roku w Sosnowcu w rodzinie górniczej. Był synem Wawrzyńca i Heleny. Trudne warunki bytowe skłoniły rodzinę Pałaców do emigracji zarobkowej do Francji. Tutaj trójka ich dzieci ukończyła szkołę powszechną. Korzystając z akcji zapraszania do kraju dzieci Polonii, Stanisław wraz z bratem odwiedzili Polskę. Wówczas matka, Helena Pałacowa podjęła decyzję kształcenia synów w kraju.
-Stanisław trafił do Grodna, gdzie ukończył gimnazjum i liceum. Mimo, że jego brat powrócił do Francji, on postanowił pozostać w Polsce.
-1934-35 ukończył roczny kurs podchorążych rezerwy, który przyniósł mu stopień podporucznika rezerwy,
-wyjechał do Warszawy i podjął studia w szkole wojskowej - Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego (dawna nazwa Akademii Wychowania Fizycznego). W czasie studiów Stanisław Pałac był współorganizatorem strajku na uczelni, dzięki któremu CIWF uzyskał uprawnienia szkoły cywilnej,
-1939 zdobył dyplom i uprawnienia nauczyciela wychowania fizycznego,
Okupacja sowiecka
-wojna zastała go w obozie wojskowym Legii Akademickiej,
-6 września objął stanowisko adiutanta dowódcy batalionu w 76 pułku piechoty. Wraz ze swoim pułkiem walczył w obronie Lwowa, aż do kapitulacji miasta przed Rosjanami 22.IX.1939 roku,
-uciekł z sowieckiej niewoli i przedostał się do Grodna gdzie pomogli mu koledzy szkolni,
-od 15 października do 22 grudnia 1939 roku pracował jako nauczyciel w Szkole Ogólnokształcącej przy ulicy Mostowej,
-zadenuncjowany przez jednego ze szkolnych kolegów dostał się w ręce NKWD. Kilkukrotnie pobity, pozorując zgodę na współpracę, uzyskał kilkudniowe zwolnienie z aresztu. W tym czasie koledzy pracujący na kolei przerzucili go przez granicę sowiecko-niemiecką,
Okupacja niemiecka
-w styczniu 1940 dotarł do Warszawy gdzie nawiązał kontakt ze swoim zwierzchnikiem z czasów studiów (płk Borzobohaty) i złożył mu raport o swoim kontakcie z NKWD. Uzyskał zgodę na wstąpienie do konspiracji,
-w końcu stycznia 1940 roku w jednym z konspiracyjnych lokali Żoliborza złożył przysięgę i wstąpił do ZWZ (Związku Walki Zbrojnej),
-początkowo otrzymał zadanie gromadzenia broni, amunicji i wszelkiego sprzętu wojskowego w rejonie Żoliborza, Bielan i Powązek i gromadzenia ich w zakonspirowanych lokalach. Współpracował wówczas z Mieczysławem Niedzielskim, ps. „Sadownik”, „Żywiciel”, przyszłym dowódcą II obwodu AK w Warszawie i komendantem powstania na Żoliborzu.
-otrzymał przydział na oficera wywiadu. Zadanie ułatwiał mu oficjalny status pracownika warszawskiej gazowni mieszczącej się przy ulicy Ludnej, gdzie pracował jako robotnik, a później strażak. W początkach swej pracy w podziemiu posługiwał się pseudonimami – „Marian”, „Wiktor”, „Monitor”, a prawdopodobnie od 1941 r. „Mariański”,
-sierpień 1941 na skutek dekonspiracji „Mariański” został wysłany do Krasnegostawu, gdzie objął funkcję adiutanta dowódcy Inspektoratu ZWZ,
-latem 1942 roku Niemcy wpadli na trop siatki konspiracyjnej obwodu. Poszukiwany przez gestapo dosłownie w ostatniej chwili opuścił konspiracyjny lokal skacząc przez okno. Przez kilka tygodni ukrywał się na terenie powiatu Krasnystaw, aby wreszcie powrócić do Warszawy,
-w Warszawie zamieszkał przy ulicy Marszałkowskiej 71, a później we Włochach pod Warszawą przy ulicy Chrobrego,
-po nawiązaniu konspiracyjnego kontaktu otrzymał polecenie zorganizowania wywiadu w komisariatach policji granatowej, a także w Komendzie Głównej policji i w Kripo (Kriminalpolitzei).
-wiosną 1943 roku poznał cichociemnego ppor. Jana Piwnika ps. „Donat”, „Ponury”. Szybko nawiązali kontakt, w wyniku czego „Mariański” przyjął propozycję przejścia do struktur Kedywu, które na Kielecczyźnie miał organizować „Ponury”,
-maj 1943 przybył do Michniowa w Górach Świętokrzyskich,
-10 lipiec 1943 mianowany dowódcą Zgrupowania III w Zgrupowaniach Partyzanckich Jana Piwnika „Ponury”,
-wiosną 1944 na bazie pozostałości Zgrupowań Partyzanckich „Ponurego” powstaje Oddział Partyzancki 2 pp Leg. AK. gdzie obejmuje stanowisko zastępcy dowódcy,
-3 maja 1944 awansowany do stopnia porucznika,
-w czerwcu 1944 oddział został rozwinięty do stanu batalionu, a Pałac nadal jest zastępcą dowódcy,
-15 sierpnia 1944 oddział przekształcony w I batalion 2 pp Leg., a „Mariański” nadal pełni funkcję zastępcy dowódcy,
-8 października 1944 w wyniku reorganizacji 2 pp Leg. Pałac zostaje dowódcą I batalionu pułku,
-12 października 1944 rozwiązano 2 pp Leg. dzieląc go na 3 samodzielne bataliony. Dowództwo nad Batalionem Świętokrzyskim objął Eugeniusz Kaszyński „Nurt”, a „Mariański” został jego zastępcą,
-od połowy listopada 1944 batalion jest systematycznie demobilizowany,
-od listopad (połowa?) 1944 r. „Mariański” razem z Eugeniuszem Kaszyńskim „Nurt” przechodzą na konspiracyjne kwatery w majątku Jadwigi „Adeli Jantar” i Wojciecha „Jana Białego” Kowerskich w Przyłęczku koło Jędrzejowa.
-21 stycznia 1945 roku awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem od 1 stycznia 1945 i odznaczony - Krzyżem Walecznych, a następnie orderem Virtuti Militari.
-25 stycznia 1945 dociera do ukrywających się rozkaz dowódcy Sił Zbrojnych w Kraju gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” z 19 stycznia 1945 roku o rozwiązaniu Armii Krajowej.
W poszukiwaniu miejsca
-Stanisław Pałac wyjeżdża do Włoch pod Warszawą, gdzie odnalazł żonę i teściową. Próbował się ujawnić i rozpocząć spokojne, cywilne życie.
-ostatecznie postanawia jednak wyjechać na zachód. Wraz z rodziną przedostał się do Pilzna w Czechach i dalej przez „zieloną granicę” do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech,
-w lutym 1946 roku dotarł do Wentrof koło Hamburga, miejsca stacjonowania Polskiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Dla żołnierza Armii Krajowej nie znalazł się etat oficerski. Zatrudniono go jedynie jako pracownika kontraktowego w charakterze instruktora wychowania fizycznego w 1 spadochronowym baonie strzelców i nauczyciela przedmiotów ogólnych na kursach budowlanym i mechanicznym.
-30 kwietnia 1947 roku kursy zamknięto, a jego samego zwolniono,
-wyjechał do Francji i zamieszkał w Ostricourt w prowincji Nord. Znalazł pracę w firmie „Elektro-Nord” w Douai jako pracownik fizyczny. Zarabiał tam zaledwie 2300 franków, co nie wystarczało na utrzymanie rodziny.
-w 1948 roku podjął ryzykowną decyzję powrotu do kraju pod swoim własnym nazwiskiem i 3 czerwca wyruszył z żoną i teściową do kraju. Osiadł w Łodzi.
-we wrześniu 1948 roku zdecydował się wyjechać z Łodzi na Ziemie Odzyskane. Osiadł w Obornikach Śląskich w powiecie trzebnickim, gdzie wraz z żoną w latach 1948-1949 podjął pracę pedagogiczną w Zasadniczej Szkole Metalowej,
- następnie przeniósł się do Wrocławia i do roku 1957 pracował w szkole podstawowej i V Liceum Ogólnokształcącym.
-nie został przez komunistów aresztowano, ale poddawany był kolejnym szykanom. Zabroniono awansowania go i odznaczania.
-naciski UB spowodowały że w latach 1957-1961 uczył i wychowywał dzieci głuche w Nowym Mieście nad Pilicą w latach 1957-1961,
-od 1961 r. pracował w Zakładzie Poprawczym w Oryszewie,
-od października 1966 roku na stałe związać się z Żyrardowem. Tutaj podjął pracę wychowawcy w Państwowym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym.
-po przejściu na emeryturę, nękany długoletnią, nieuleczalną chorobą żył intensywnie życiem środowiska kombatanckiego.
Zmarł nagle 30 listopada 1983 roku i po kilku latach, zgodnie z jego ostatnią wolą, przeniesiono jego zwłoki z cmentarza żyrardowskiego, w Góry Świętokrzyskie, do maleńkich, podgórskich Nagorzyc.