Struś Tadeusz Franciszek

Pseudonim: „Kaktus”

Stopień wojskowy: kapitan/major

Szef Kedyw Inspektoratu Sandomierskiego

Dowódca oddziału partyzanckiego

Szef saperów 2. Dywizji Piechoty leg. AK

Dowódca II batalionu 3 pp Leg. (starachowicki)

Dowódca batalionu sandomierskiego 2 pp Leg.

Inspektor Częstochowski AK

Młodość i wojsko

T.Struś jesień 1944 r.

Urodził się 17 września 1908r. w Mariance k. Radomska w rodzinie Marii z Rutkowskich i Bolesława Strusiów. Rodzina ta pochodziła z Podola i wywodziła się ze znanego w Rzeczypospolitej rodu Strusiów herbu Korczak. Ojciec był dzierżawcą majątku Marianka.

-uczęszczał do szkoły „Macierzy Szkolnej” w Gorzkowicach,

-w 1926 r. ukończył Gimnazjum Humanistyczne w Radomsku,

-w 1926 r. został przyjęty na kurs unitarny Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej,

-w latach 1927-30 kontynuował naukę w szkole Podchorążych Inżynierii i Saperów w Warszawie,

-15 sierpnia 1929 r. otrzymał awans na podporucznika i po ukończeniu szkoły przydział do 7. Batalionu Saperów w Poznaniu jako oficer liniowy,

-1 kwietnia 1933 r. otrzymuje patent oficerski na stopień porucznika podpisany przez Józefa Piłsudskiego - znajduje się on obecnie w Izbie Pamięci „Jędrusiów” w starym kościele w Sulisławicach,

-w 1935 r. odkomenderowany na Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu wojny Tadeusz Struś ukończył 4 lata pięcioletnich studiów,

-w 1939 r. otrzymał awans na kapitana,

Okupacja niemiecka

-z chwilą wybuchu wojny otrzymał przydział do 4. Pułku Saperów w Przemyślu na stanowisko dowódcy kompanii,

-8 września w Rudniku nad Sanem samoloty zbombardowały, będący w marszu, batalion, w skład którego wchodziła jego kompania,

-17 września w rejonie Gródka Jagiellońskiego zmotoryzowany oddział sowiecki internował kompanię,

-dzięki pomocy podwładnego - sapera, Żyda - Tadeusz Struś uniknął aresztowania i zdołał otrzeć do stolicy opanowanej już przez Niemców. Zagrożony aresztowaniem udał się do Węglina, do państwa Kamockich, następnie do Bochni, by na koniec osiąść na ziemi opatowsko - sandomierskiej.

-osiadł w okolicy Rakowa gdzie w latach 1940-42 brał udział w tajnym nauczaniu w zakresie szkoły średniej,

-jesienią 1942 r., za pośrednictwem kapitana dr. medycyny Jana Aleksandrowicza „Szerszeń”, wstąpił do AK. Pseudonim „Kaktus” wybrał dla Tadeusza Strusia ppłk Antoni Żółkiewski „Lin” - ówczesny inspektor sandomierski AK on też odebrał od niego przysięgę organizacyjną.  

-w 1943 r. został włączony do sztabu Inspektoratu Sandomierskiego AK jako szef referatu saperów i kierownik dywersji (Kedyw). Obok tych funkcji kierował szkoleniem saperskim w całym inspektoracie sandomierskim AK,

-został również oficerem łącznikowym Inspektoratu Sandomierskiego AK z partyzanckim oddziałem „Jędrusiów” dowodzonym wtedy przez Józefa Wiącka „Sowa”. W 1943 roku prowadził zresztą kursy podchorążych przy oddziale „Jędrusiów”.

-prawdopodobnie na przełomie lipca i sierpnia Inspektor "Lin" mianował go dowódcą oddziału partyzanckiego utworzonego w Obwodzie Sandomierz. Gwoli prawdy oficer mający wiele obowiązków nie mógł przebywać na stałe w oddziale dlatego 12 sierpnia 1943 roku Inspektor "Lin" mianował pełniącym obowiązki dowódcy oddziału plutonowego Stefana Franaszka "Tarzan" (faktyczny twórca oddziału i jego dowódca, choć bez nominacji)

-w lipcu 1944 r. objął funkcję szefa saperów 2. Dywizji Piechoty leg. AK i pełnił ją do października 1944 r. z kilkudniową przerwą.

-22 sierpnia 1944 r. – mianowany dowódcą II batalionu 3 pp Leg. (starachowicki) w miejsce porucznika Antoniego Hedy „Szary”. Nieprzychylne stanowisko oficerów i żołnierzy graniczące z buntem sprawiło, że po kilku dniach (2-3) poprosił dowódcę dywizji o odwołanie,

-12 października 1944 r. – z chwilą rozwiązania 2 pp Leg. Został mianowany dowódcą zgrupowania „batalion sandomierski) złożonego z części II i III batalionów 2 pp leg. AK. Jednostka ta liczyła 300 żołnierzy, w tym 23 oficerów. Miała ona przejść w rejon Gór Świętokrzyskich i przebić się przez front na przyczółku sandomierskim, skąd pochodziła większość żołnierzy lub, w razie niemożności przebicia się, zdemobilizować i przezimować w regionie świętokrzyskim,

-13 listopada batalion sandomierski kwaterujący w lasach siekierzyńskich został objęty niemiecką obławą. Dowodzący batalionem „Kaktus” podjął decyzję o przejściu jeszcze tej samej nocy w lasy starachowickie. Udało się tego dokonać po likwidacji dwóch niemieckich placówek w rejonie wsi Ciecierówka, które strzegły drogi Skarżysko – Wąchock.

-17 listopada 1944 r. zgrupowanie w rejonie Ostrożanki dostało się w zasadzkę oddziału SS, ale przebiło się ze stratą 2 zabitych i 7 rannych,

-5 grudnia 1944 r. - zgrupowanie rozwiązano - w lesie pozostał do 8 grudnia oddział kapitana Stefana Kępy „Pochmurnego” - zastępcy „Kaktusa”.

-„Kaktus” kwaterował krótko w Wąchocku, gdzie był w kontakcie z rodzinami Brewków i Huziuków, związanymi z konspiracją i partyzantką AK. Później kwaterował w Sieradowicach u rodziny Gumowskich. Na kwaterach pozostał do stycznia 1945 r.

Za Sowieta

-w styczniu 1945 r. udał się do Częstochowy, gdzie objął funkcję Inspektora Inspektoratu Częstochowskiego AK.

-prawdopodobnie w styczniu 1945 roku awansowany na majora.

-po wejściu Sowietów był współorganizatorem organizacji „NIE” (antykomunistycznej),

-18 marca w Częstochowie przy ul. Wieluńskiej major wpadł w kocioł zorganizowany przez NKWD. Sowieci zmusili jednego z lokalnych dowódców AK do dekonspiracji i wskazania osoby inspektora AK.

-„Kaktus” nie załamał się i odmówił składania zeznań,

-w końcu marca 1945 r. został przewieziony do Bytomia, a następnie do Łodzi, gdzie był przetrzymywany kolejno w 3 więzieniach z innymi oficerami AK, m.in. Konstantym Łubieńskim,

-15 maja został przewieziony do Poznania i umieszczony w obozie k. Parku im. Wilsona,

-8 czerwca dokonał brawurowej ucieczki. Później podjął próbę przejścia (przez Czechosłowację) do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech, ale został aresztowany. Ponownie zbiegł i udał się na Ziemie Zachodnie pod własnym nazwiskiem jako Tadeusz Struś. NKWD i bezpiece znany był pod nazwiskami konspiracyjnymi, m.in. Adam Woźniak. Major zmienić musiał wygląd zewnętrzny.

-jako dwukrotny zbieg, więzień polityczny, major był usilnie poszukiwany przez NKWD i bezpiekę, ale nie został zdekonspirowany.

-od września 1945 r. aż po luty 1962 r. pracował w kilkunastu miastach jako nauczyciel szkół średnich (m.in. w Bystrzycy Kłodzkiej jako nauczyciel geografii, w ZSZ w Gliwicach jako nauczyciel przedmiotów zawodowych) oraz  jako główny mechanik w Fabryce Mebli w Kluczborku (lata 1960 - 1962),

-w 1962 roku przeniósł się do Wyszkowa gdzie pracował w Wyszkowskiej Fabryce Mebli od 1962 do 1974 roku, m.in. jako zastępca głównego mechanika,

-mieszkał z matką przy ul. gen. Józefa Sowińskiego w skromnym, jednopokojowym mieszkaniu. W ostatnich latach swego życia jego matka utraciła wzrok i major całkowicie poświęcił się sprawowaniu opieki nad nią, aż do jej śmierci w 1980 roku.

Tadeusz Struś odszedł na wieczną wartę 17 sierpnia 1991 r. w Wyszkowie